Giữ gìn và phát triển nghề nấu rượu ngô truyền thống

Theo lời mời của chị Giàng Thị Chà – bản Sùng Chô (xã Sùng Phài), chúng tôi xuống thăm và tìm hiểu về rượu ngô truyền thống của gia đình. Dừng xe ở góc sân, chúng tôi cảm nhận được hương vị thơm nồng của rượu. Thấy chúng tôi tới chị Chà đon đả: “Mời khách quý đến thưởng thức món ẩm thực gia truyền”.

Tiếng cười giòn tan hoà quyện vào trong khói bếp đang nghi ngút góc nhà. Chị Chà vui vẻ nói: Đùa vậy thôi, tôi đang nấu rượu cho khách đặt. Cứ nấu được nồi nào là khách mua hết. Có lẽ do rượu ngô truyền thống của người Mông thơm ngon và hấp dẫn nên được nhiều người ưa chuộng.

Theo lời chị Chà, để nấu được món rượu ngô truyền thống ngon chuẩn vị quả thực không phải dễ. Từ cách nấu truyền thống là dùng nồi gang, củi đun đến nguyên liệu cũng được chính người dân làm ra, chắt lọc từng hạt ngô. Muốn nấu món rượu ngô nguyên liệu chính cần có men và ngô. Ngô được bà con tuyển chọn, sàng lọc kỹ càng những trái ngô to, vàng, được người Mông trồng trên những vách núi. Song song với ngô là men rượu. Men được làm từ hạt kê do người dân tự sản xuất. Để làm men kê, người Mông sẽ dùng 3 phần kê, 2 phần gạo xay nhuyễn với nhau sau đó nặn thành bánh và ủ lên men.

Sau khi giới thiệu cho chúng tôi các nguyên liệu để tạo nên sản phẩm rượu ngô hấp dẫn, chị Chà kể lại chi tiết, tỉ mỉ các công đoạn ủ, nấu rượu ngô. Chị Chà chia sẻ: Ngô sau khi thu hoạch từ nương về phơi khô xong tẽ từng bắp ngô, lựa lấy hạt tròn, căng mẩy, rồi đem luộc đến khi thấy hạt ngô chớm bung thì vớt ra. Chờ khi hạt ngô đã nguội, đem men kê trộn vào. Sau khi đã trộn đều với men, ngô sẽ được ủ trong thùng kín ở vị trí thoáng mát 1 tháng.

Theo kinh nghiệm nấu rượu ngô bằng củi lâu năm chị Chà cho rằng, khi nấu phải luôn giữ lửa cháy đều. Lửa không được cháy quá to, cũng không nên cháy quá nhỏ, làm ảnh hưởng đến chất lượng rượu. Rượu thường được lấy 30-40 độ là vừa đủ. Mỗi lần nấu 30-50kg ngô, thu được 20-25 lít rượu.

Quy trình nấu rượu truyền thống của dân tộc Mông cơ bản cũng giống như các loại rượu khác. Nhưng rượu ngô của bà con xã Sùng Phài có một điểm đặc biệt nữa mà nơi khác khó có thể có được, đó là nguồn nước. Sùng Phài nằm dưới chân núi Hoàng Liên Sơn, quanh năm khí hậu mát mẻ và trong lành tạo nên dòng nước tinh khiết được thiên nhiên ban tặng. Rượu ngô được nấu với dòng nước ngọt mát này nên tạo ra sự khác biệt rõ rệt trong hương vị của món sơn tửu nơi đây. Không chỉ sở hữu hương vị hấp dẫn, mà rượu ngô nơi đây còn thấm đẫm khí chất hào sảng của người Mông.

Người dân xã Sùng Phài tự trồng kê làm men nấu rượu.

Rượu ngô là món gia vị không thể thiếu trong các mâm cơm của dân tộc Mông vào những ngày lễ, tết hay hiếu hỉ; đó là món ăn tinh thần, truyền thống lâu đời. Giờ đây với mong muốn mang thương hiệu rượu truyền thống của dân tộc được nhiều người biết đến, họ đã thành lập tổ liên kết rượu ngô truyền thống với 11 thành viên tham gia.

Chị Giàng Thị Chà – tổ phó tổ liên kết chia sẻ: Tôi thấy rượu truyền thống của dân tộc mình là sản phẩm có chất lượng. Tuy nhiên, sản phẩm làm ra chỉ quanh quẩn trong bản hoặc các bản lân cận. Rượu bà con làm ra tiêu thụ với số lượng rất ít. Do đó, chúng tôi thành lập tổ liên kết nhằm quảng bá, giới thiệu với người tiêu dùng khắp các tỉnh thành, giúp người dân có thu nhập. Thành lập tổ liên kết chúng tôi cũng được UBND thành phố Lai Châu quan tâm, hỗ trợ bộ máy lọc rượu khử andehit. Khi tham gia vào tổ liên kết yêu cầu các thành viên nấu rượu phải đảm bảo đúng quy trình truyền thống, sau khi nấu xong mang ra cho tổ để lọc. Rượu sau khi lọc sẽ trong hơn, lọc cặn, khử độc tố, cho rượu ngon, an toàn đạt tiêu chuẩn. Nhờ đó, mỗi tháng các thành viên cũng tiêu thụ được hàng trăm lít rượu rải khắp các tỉnh, thành.

Trao đổi với chúng tôi chị Sùng Thị Dẻ – Chủ tịch UBND xã Sùng Phài cho biết: Nghề nấu rượu ngô của người dân tộc Mông xã Sùng Phài có từ lâu đời. Tuy nhiên, mãi đến năm 2014, nghề nấu rượu mới được UBND tỉnh công nhận đạt tiêu chí nghề truyền thống tại Quyết định số 954 ⁄QĐ-UBND ngày 20/8/2014. Từ khi có quyết định của UBND tỉnh, chính quyền xã Nậm Loỏng (cũ) thành lập hợp tác xã nấu rượu đầu tiên với mục tiêu đưa rượu ngô trở thành một sản phẩm giúp xóa đói giảm nghèo. Từ đó, bà con nơi đây xem nấu rượu là một nghề vừa mang lại thu nhập vừa giữ gìn văn hoá truyền thống của dân tộc. Hiện, UBND xã đang xây dựng rượu ngô thành sản phẩm OCOP của xã, góp phần thúc đẩy kinh tế ở địa phương ngày càng phát triển.